Καλησπέρα σε όλους όσους παρευρίσκονται εδώ σήμερα αλλά και σε όσους μας παρακολουθούν από την επίσημη σελίδα του Ιανού.
Ευχαριστώ πολύ τις ομάδες Στήριξης και την Γιώτα Ζαγκανά, καθώς και το βιβλιοπωλείο Ιανός που μας φιλοξενεί εδώ αλλά και διαδικτυακά σε αυτήν την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση.
Για εμένα αποτελεί τιμή ανάμεσα σε αυτό το εκλεκτό πάνελ να καλούμαι να μιλήσω για ζητήματα εφήβων, παιδιών και εξάρτησης όχι τόσο ως πολιτικός αλλά κυρίως ως μητέρα τριών κοριτσιών, η μια εκ των οποίων είναι ήδη στην εφηβεία, ενώ η μεσαία στην προεφηβεία.
Και η αλήθεια είναι πως στην εφηβεία με όλες τις κοσμογονικές βιολογικές και ψυχολογικές αλλαγές που περνά ο έφηβος συναντάμε έντονα συναισθήματα άγχους, διαρκούς αυτοεξέτασης, σύγχυσης, κυκλοθυμίας, πλήξης, πίεσης από την παρέα, επαναστατικότητα, ανάγκη για ανεξαρτησία. Οφείλουμε οι γονείς να κατανοήσουμε και να αποδεχτούμε αυτή την κατάσταση και αυτές τις αλλαγές, που συμβαίνουν στα παιδιά μας. Να καταλάβουμε πόσο δύσκολο είναι το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση, να καταλάβουμε πώς ό,τι μαθαίνουμε στην εφηβεία μας μένει για πάντα.
Εμείς οι ενήλικες οφείλουμε να καταλάβουμε την ευαισθησία και τον διαφορετικό τρόπο που λειτουργεί το μυαλό των εφήβων, το ότι μερικές φορές μπορεί να είναι σκεπτικοί και άλλες ασυλλόγιστοι. Πρέπει να καταλάβουμε την αντιφατικότητα στην συμπεριφορά τους, άλλοτε με πείσμα και ενθουσιασμό κι άλλοτε με απογοήτευση και απόσυρση. Άλλοτε υπεύθυνα και άλλοτε ανεύθυνα.
Κοντολογίς οι έφηβοι είναι συνήθως ευσυγκίνητοι, πιεσμένοι και κυρίως μπερδεμένοι.
Όλοι οι γονείς λοιπόν αγωνιούμε στην ιδέα πώς τα παιδιά μας, σε αυτή την τόσο ευαίσθητη φάση της ζωής τους είναι εκτεθειμένα σε εξαρτήσεις, εθισμούς και παρεμφερείς νοσογόνες καταστάσεις και κυρίως πώς μπορούμε να τα βοηθήσουμε, ώστε να μην ακολουθήσουν τέτοιες πορείες.
Ζούμε σε μια εποχή που αλλάζει διαρκώς. Αυτό που καλούμαστε να αντιληφθούμε, προκειμένου ως γονείς να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να μην μπουν σε αυτές τις επικίνδυνες οδούς είναι να εντοπίσουμε καταρχάς όσο πιο νωρίς γίνεται, ότι το παιδί μας είναι μπροστά ή έχει μπει ήδη στο δρόμο μιας εξάρτησης και έπειτα να δούμε πώς μπορούμε να το βοηθήσουμε.
Χρειάζεται λοιπόν να παρατηρούμε διαρκώς αν υπάρχουν αλλαγές στη συμπεριφορά του εφήβου. Αν κοιμάται και τρώει άστατα. Αν αλλάζει η επίδοση του στο σχολείο προς το χειρότερο, αν δεν μπορεί να συγκεντρωθεί, αν αλλάζει η διάθεση πολύ απότομα, αν μοιάζει να έχει κατάθλιψη, αν ξεχνάει τα όνειρα και τις φιλοδοξίες του. Αν αφήνει συνεχώς εκκρεμότητες. Χρειάζεται δηλαδή να έχουμε ουσιαστική επικοινωνία.
Γι αυτό το λόγο οφείλουμε να είμαστε όσο πιο κοντά γίνεται στα παιδιά μας, να συζητούμε μαζί τους ανοιχτά και χωρίς να τα κρίνουμε. Να τα αποδεχόμαστε όπως είναι.
Αν μπορώ να σας μεταφέρω το προσωπικό μου παράδειγμα ως εργαζόμενης μαμάς και έχοντας κάνει λάθη και παραλείψεις σε αυτό το ρόλο μου έως τώρα, μπορώ να σας πω ότι πλέον έχω μια ξεκάθαρη ιεράρχηση στο μυαλό μου, πχ ό,τι και να γίνει προσπαθώ καθημερινά να ξεκλέβω μια με δυο ώρες από τις υποχρεώσεις μου, προκειμένου να τρώμε μαζί το μεσημέρι όταν επιστρέφουν από το σχολείο. Είναι για εμάς μια ιεροτελεστία, είναι η ώρα που θα μιλήσουμε για το τι τους συνέβη, τι έγινε στο σχολείο κτλ. Είναι κάτι πολύτιμο που βλέπω όμως, ότι έχει πολύ μεγάλη ανταπόκριση στα παιδιά μου.
Όσον αφορά τώρα τις μορφές εξάρτησης.
Θα ξεκινήσω με την πιο συνήθη πλέον μορφή εξάρτησης που δεν είναι άλλη από την εξάρτηση με το διαδίκτυο, με το κινητό με τα τάμπλετς και άλλα.
Καλώς ή κακώς το διαδίκτυο είναι πλέον αναπόσπαστο μέρος της δουλειάς μας αλλά και της δουλειάς που γίνεται στο σχολείο. Απόψεις ανταλλάσσονται επί παντός επιστητού (blogs, forums). Οι έφηβοι δικτυώνονται κοινωνικά (facebook, instagram, twitter)∙ Γνωρίζουν νέα άτομα, ερωτεύονται και κάνουν σχέσεις μέσω πλατφορμών όπως (tinder, match.com). Παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια για να εκτονωθούν. Βλέπουν βιντεάκια για να χαλαρώσουν και να διασκεδάσουν. Βρίσκουν διέξοδο από την καθημερινότητα τους.
Έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν προφίλ στους λογαριασμούς τους ή χαρακτήρες στα παιχνίδια τους, υιοθετώντας την ταυτότητα που τους αρέσει, γίνονται αυτοί που θα ήθελαν να είναι, ιδιαίτερα με applications, photoshop ktl.
Και δυστυχώς κάπου εκεί χάνεται η ισορροπία, αφού πολλοί προέφηβοι και έφηβοι που ασχολούνται με τα social media, χάνουν συχνά την ιδιωτικότητά τους, αυστηρά προσωπικές στιγμές ή αισθήματα τίθενται στο έλεος των likes, ενώ συχνά αντιμετωπίζουν και μια επικίνδυνη για την ψυχική τους υγεία συναισθηματική δυσκολία, την αποκαλούμενη ως facebook depression, η οποία απορρέει από τη διαρκή σύγκριση του εαυτού με άλλους «φίλους» του δικτύου, «ανώτερους» ή «κατώτερους» με τη δράση τους, τη σχολική επίδοσή τους, το πόσο συχνά ταξιδεύουν, το πώς ντύνονται, αν έχουν σύντροφο, πόσα likes κερδίζουν αν, αν, αν… Το φαινόμενο του cyberbullying αλλά και του sexting συχνά προηγούνται των αποπειρών αυτοκτονιών.
Μια εικονική πραγματικότητα που όμως έχει πραγματικά αρνητικά αποτυπώματα στις ψυχές των παιδιών μας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι έφηβος έχει δηλώσει σε έρευνα πως «αν μου πάρεις το κινητό μου είναι σαν να μου έχεις πάρει μέρος του εαυτού μου».
Αυτή είναι η πραγματικότητα και το χειρότερο όμως είναι πως αυτή η μορφή εθισμού πολλές φορές δεν είναι ορατή από τους γονείς -είναι σχεδόν αποδεκτή- αν όχι επιδιωκόμενη.
Γιατί η ενασχόληση με τα παιδιά απαιτεί κόπο και προσπάθεια. Είναι επίπονη είναι δύσκολη. Πολλές φορές μάλιστα, οι έφηβοι είναι ήδη εθισμένοι από την παιδική ακόμη κι από την νηπιακή τους ηλικία.
Πόσες φορές έχετε βγει σε ένα εστιατόριο και βλέπετε οικογένειες που απλά τρώνε και είναι όλοι με ένα κινητό στο χέρι δίχως να επικοινωνούν;
Αν μπορώ να αναφέρω τι κάνουμε εμείς ως οικογένεια, πλέον κι έχοντας περάσει από κάποιες φάσεις όπου τα παιδιά μας είχαν ξεπεράσει το όριο που τους είχαμε θέσει, αυτό που μπορώ να σας πω είναι ότι πλέον υπάρχουν ξεκάθαροι και αυστηροί κανόνες για τη χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών, που ακολουθούμε όλοι.
Δηλαδή, η Κατερίνα όταν έρχεται από το σχολείο της αφήνει το κινητό της σε μια άκρη. Ο χρόνος που μπορούν να δουν τηλεόραση ή να παίξουν με το τάμπλετ είναι πολύ συγκεκριμένος και περιορίζεται σε μια ώρα, και εφόσον έχουν τελειώσει όλες τις υποχρεώσεις και τις δραστηριότητές τους.
Επίσης ο χρόνος που εγώ και ο Μάξιμος αφιερώνουμε στο κινητό μας έχει περιοριστεί αισθητά.
Συζητάμε διαρκώς για αυτό το ζήτημα και μάλιστα είδαμε οικογενειακώς ένα καταπληκτικό ντοκιμαντέρ, που σας συνιστώ ανεπιφύλακτα και πραγματικά έκανε δουλειά. Το social dilemma.
Δυστυχώς μια άλλη μεγάλη μορφή εξάρτησης που μπορεί να ανατρέψει τη ζωή ενός εφήβου είναι η εξάρτηση από τις ουσίες. Η αίσθηση που έχουν για τον εαυτό τους, οι δυσκολίες στις σχέσεις με τα σημαντικά άτομα της ζωή τους και το ‘’κενό’’ στην επικοινωνία τους, οδηγεί τους εφήβους να προσπαθούν να το γεμίσουν με κάτι απ’ έξω: τσιγάρο, αλκοόλ, ναρκωτικά. Τους «βοηθάει» να νοιώσουν ότι ανήκουν κάπου, να γίνουν αποδεκτοί για την διαφορετικότητα τους ή να νιώσουν ξεχωριστοί, εντάσσονται στην παρέα που κάνει χρήση. Μπαίνοντας στην παρέα, αποκτούν μια ιδεολογία, γίνονται πιο ελκυστικοί ως φίλοι ή ερωτικοί σύντροφοι και για κάποιους άξιοι να τους φοβούνται.
Η προσωρινή φυγή από την πραγματικότητα δημιουργεί ωστόσο μεγαλύτερες ‘’φυλακές’’. Οι έφηβοι χρήστες επικεντρώνουν όλη την προσοχή τους και χτίζουν τη ζωή τους γύρω από το αντικείμενο της εξάρτησης τους.
Αν θα μπορούσα να καταθέσω την προσωπική μου εμπειρία για αυτό, θυμάμαι πάντα την μητέρα μου να μας μιλάει για αυτό το θέμα, να βλέπουμε μαζί ντοκιμαντέρ, κάτι που κι εγώ συνεχίζω να κάνω με τα παιδιά μου και βεβαίως ίσως ένας από τους καλύτερους τρόπους πρόληψης, είναι η ενασχόληση με τα σπορ ατομικά και ομαδικά και βεβαίως οι δημιουργικές δραστηριότητες που μπορούν να έχουν τα παιδιά στον ελεύθερο χρόνο τους.
Επιτρέψτε μου να πω πως όλη αυτή η προετοιμασία, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, πρέπει να γίνονται κατά την άποψη μου πριν από την εφηβεία. Πρέπει τα παιδιά να το έχουν εμπεδώσει ήδη.
Επίσης υπάρχουν πολλά ακόμη είδη εξάρτησης, που χτυπούν την πόρτα των εφήβων, όπως ο τζόγος, τα ψώνια, το φαγητό, εξάρτηση από πρόσωπα. Είναι όλα αυτά θέματα που πρέπει να έχουν την προσοχή μας.
Κλείνοντας, εμείς ως γονείς καλούμαστε να ακούσουμε όλα αυτά τα προβλήματα με προσοχή.
Να αφυπνιστούμε ως προς το ρόλο μας, να διερωτηθούμε για τις σχέσεις μας με τα παιδιά αλλά και για τον ίδιο μας τον εαυτό.
Να κοιτάξουμε πιο προσεχτικά πώς λειτουργούμε εμείς οι γονείς στην καθημερινότητα μας.
Πόσο χρόνο αφιερώνουμε εμείς καταρχάς στο κινητό μας χαζεύοντας ή παίζοντας παιχνίδια.
Πόσο χρόνο αφήνουμε τα παιδιά μας στις διάφορες συσκευές κι έτσι δεν ασχολούμαστε εμείς μαζί τους.
Ας αναρωτηθούμε για το πώς είναι η σχέση μας με τα παιδιά μας. Να τα στηρίζουμε, να τα αποδεχόμαστε. Αν αφιερώνουμε χρόνο, ενέργεια και διάθεση στο να είμαστε κοντά τους.
Η ισορροπία είναι πολύ λεπτή, σίγουρα δεν είναι εύκολο, δεν πρέπει να είμαστε ούτε υπερβολικά κοντά καταπιέζοντας τα, ούτε υπερβολικά μακριά.
Αν είμαστε καλά εμείς οι ίδιοι με τον εαυτό μας, τότε δίνουμε το ‘’καλό παράδειγμα’’ στα παιδιά μας.
Κυρίως όμως πιστεύω πως η λέξη κλειδί που θωρακίζει τον έφηβο απέναντι στις εξαρτήσεις είναι η λέξη αποδοχή.
Όλοι οι γονείς αγαπάμε τα παιδιά μας, το θέμα είναι αν τα αποδεχόμαστε για αυτό που είναι. Όμως αυτό χτίζει τα πιο ισχυρά τείχη απέναντι σε οποιαδήποτε μορφή εξάρτησης.
Αγαπητοί ακροατές,
Ο έφηβος που είναι σε ισορροπία με τον εαυτό του, που έχει αυτοπεποίθηση αλλά και ζει σε ένα υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον που καλύπτει τις συναισθηματικές του ανάγκες. Μπορεί να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί επαρκώς κάθε πρόκληση, κάθε εθισμό.
Ο έφηβος όμως που έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και που δομείται σε μια εύθραυστη ταυτότητα μπορεί να παγιδευτεί σε μια αυτοκαταστροφικότητα.
Το συμπέρασμά μας και από αυτή την κουβέντα είναι ότι η οικογένεια και το πώς μεγαλώνει ένα παιδί παραμένουν τα πιο σημαντικά στοιχεία για τη μετέπειτα ταυτότητά του.
Τα επιμέρους χαρακτηριστικά τους είναι καθρέφτης της εποχής τους. Η γενιά των millennials, που έχει διαδικτυακό προφίλ από την ώρα που έκανε τα πρώτα της βήματα, δεν μπορεί παρά να είναι διαφορετική από τις παλαιότερες. Και σίγουρα καλύτερη, όπως κάθε γενιά από την προηγούμενη.
Θα αναζητήσει με τη σειρά της την ευτυχία, γιατί αυτό είναι νόμος της ίδιας της ζωής.
Κι ας μην ξεχνάμε πως η ζωή βρίσκεται στην επαφή, στη σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων. Στο συναίσθημα, που κάποιες φορές πονάει πολύ κι άλλες φορές είναι ανακούφισή μας.
Και όταν έρχεται η αγκαλιά, το χάδι, το μοίρασμα, το κοίταγμα στα μάτια, οι ψυχές μαλακώνουν κι ο καθένας μας βρίσκει το δρόμο του.
Σας ευχαριστώ θερμά.
Νάντια Γιαννακοπούλου 