Ομιλία στην εκδήλωση WeFor Women στις 07.03.2021
Όταν ήμουν μικρό κορίτσι θυμάμαι τον πατέρα μου, έναν νέο, δραστήριο δικηγόρο από ένα μικρό χωριό της Μεσσηνίας και μέλος του τότε οργανωτικού του ΠΑΣΟΚ, να φεύγει κάθε Σαββατοκύριακο για να κάνει καθοδήγηση – έτσι λεγόταν τότε – στο Kιλκίς και σε άλλες πόλεις σε όλη την Ελλάδα.
Μετά, όταν πια μεγαλώσαμε λίγο με την αδερφή μου, εκεί γύρω στα 12-13, ο πατέρας μου έθεσε υποψηφιότητα για βουλευτής στο Νομό Μεσσηνίας. Θυμάμαι ακόμη το πόσο παράξενο μου είχε ακουστεί, θυμάμαι τη μητέρα μου, να είναι δίπλα του διαρκώς σε όλον αυτόν τον τιτάνιο αγώνα και θυμάμαι να λείπουν από το σπίτι ατελείωτες ώρες, γιατί το να εκλεγεί τότε βουλευτής το παιδί μίας δεκαμελούς αγροτικής οικογένειας από ένα μικρό και φτωχό χωριουδάκι ήταν πραγματικά σχεδόν αποστολή αυτοκτονίας.
Και τελικά τα κατάφερε.
Στην πορεία, βέβαια, όλο αυτό άλλαξε πολύ τη ζωή όλων μας, καθώς τόσο ο πατέρας μου, όσο και η μητέρα μου, έλειπαν αναγκαστικά πάρα πολλές ώρες από το σπίτι, καταφέρναμε ωστόσο να βρίσκουμε το δρόμο μας και εμείς να νιώθουμε τα φτερά αγάπης, ασφάλειας και προστασίας τους γύρω μας.
Το κυριότερο, όμως, που έκαναν οι γονείς μου στον τρόπο που μας μεγάλωσαν, και μπορώ πλέον και εγώ ως μητέρα τριών κοριτσιών να καταλάβω και να εκτιμήσω απεριόριστα, είναι ότι μας βοήθησαν να μεγαλώσουμε με εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, με αυτοπεποίθηση, με την σιγουριά ότι μπορούμε να κάνουμε ό,τι ονειρευτούμε, ανεξάρτητα από το φύλο μας. Η μητέρα μου, ειδικά, ήταν μία πολύ σπουδαία γυναίκα, που πατούσε πολύ γερά στα πόδια της, μία πραγματική φεμινίστρια με την ουσία της λέξης και εννοείται ένα παντοτινό πρότυπο για εμένα.
Γι’ αυτό, όταν στα 26 μου πλέον και ως νέα δικηγόρος είπα στον πατέρα μου ότι ξέρεις, σκέφτομαι και θέλω να ασχοληθώ με την πολιτική και να δοκιμάσω να κατέβω υποψήφια βουλευτής, το μόνο που με ρώτησε ήταν “είσαι σίγουρη; θυμάσαι το τί σήμαινε αυτό στον χρόνο που στερηθήκαμε”; όταν του είπα ότι ναι αυτό ήταν αυτό που ήθελα, απλώς μου είπε, “πάμε” και έτσι ξεκίνησε το δικό μου προσωπικό ταξίδι στον χώρο της πολιτικής.
Βέβαια το τι ακριβώς συμβαίνει στον σκληρό χώρο της πολιτικής, όσο κι αν είχα πολύ έντονα βιώματα από την πορεία του πατέρα μου, το ανακάλυψα με τον δύσκολο τρόπο μόνη μου, και μάλιστα ίσως με ακόμη πιο σκληρό τρόπο από ότι ο πατέρας μου, γιατί προφανώς είχαμε μια βασική διαφορά, εγώ ήμουν γυναίκα.
Η πολιτική, ναι, είναι ένα χώρος που ακόμα σε μεγάλο βαθμό είναι ανδροκρατούμενος.
Ας σκεφτούμε ότι για πρώτη φορά οι γυναίκες άνω των 18 ετών ψήφισαν σε Εθνικό επίπεδο τον Απρίλιο του 1944 για το Εθνικό Συμβούλιο που είχε συγκροτήσει το ΕΑΜ. Οι γυναίκες κέρδισαν στην Ελλάδα το δικαίωμα να ψηφίζουν και να εκλέγονται μόλις το 1951, 130 ολόκληρα χρόνια από την εξέγερση και την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Για να μπορούμε να συγκρίνουμε, στην αποικιακή Αμερική η πρώτη νόμιμα εκλεγμένη γυναίκα, η Λίντια Ταφτ εκλέχτηκε το 1756, ενώ το δικαίωμα ψήφου το κέρδισαν οι γυναίκες στην Νορβηγία το 1913, στην Δανία το 1915, στην Βρετανία το 1918, στην Ολλανδία το 1919, στην Τουρκία το 1930 στις τοπικές εκλογές και το 1934 στις εθνικές. Όπως και να το κάνουμε όμως, μιλάμε για ιστορική υστέρηση. Σκεφτείτε ότι άνθρωποι σαν τον Εμ. Ροΐδη είχαν γράψει ότι «δύο επαγγέλματα μόνο είναι κατάλληλα για γυναίκες, νοικοκυρά ή πόρνη» !
Μάλιστα βρήκα και ένα πολύ χαρακτηριστικό κομμάτι εφημερίδας, της «ΝΕΑΣ ΗΜΕΡΑΣ» στις 20-3-1928, όπου περιγράφει την παρέμβαση κάποιου επιστήμονα και εξηγεί γιατί δεν μπορούν να ψηφίζουν οι γυναίκες. Ακούστε ουσιαστικά έλεγε ότι επιστημονικά : «παν θήλυ διατελεί εις ανισόρροποι και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ορισμένας ημέρας εκάστου μηνός. Επειδή, εν τούτοις, αι ημέραι αύται δεν συμπίπτουν ως προς όλα τα θήλεα, είναι αδύνατον να ευρεθεί ημέρα πνευματικής ισορροπίας και ψυχικής γαλήνης, ώστε την ευτυχή εκείνη ημέρα να ορίζονται αι εκάστοτε εκλογαί!»
Μ’ αυτά και μ’ αυτά η πρώτη γυναίκα Βουλευτής στη χώρα μας ήταν η Ελένη Σκούρα, ενώ τρία χρόνια μετά η Λίνα Τσαλδάρη εκλέχτηκε Βουλευτής και έγινε η πρώτη Ελληνίδα Υπουργός.
Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι, πολλά ταμπού έσπασαν, αλλά ο χώρος της Πολιτικής συνεχίζει να είναι ένας ανδροκρατούμενος χώρος.
Για να δούμε εάν ισχύει λοιπόν αυτός ο ισχυρισμός. Ας δούμε την επιβεβαίωσή του με στοιχεία:
– Υπάρχουν μόλις 57 Γυναίκες Βουλευτές, ποσοστό 19% και 9 γυναίκες στο Υπουργικό Συμβούλιο, ποσοστό 20%.
– Υπάρχει μόνο μία γυναίκα Περιφερειάρχης από τους 13, και 14 γυναίκες Δήμαρχοι από τους 332.
– Και βεβαίως εξίσου χαμηλά είναι και τα ποσοστά σε επίπεδο Δημοτικών και Περιφερειακών Συμβούλων.
Νομίζω ότι οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί. Σκεφτείτε δε, ότι υπάρχει θεσμοθετημένη ποσόστωση της τάξης του 30% για τα ψηφοδέλτια σε Αυτοδιοικητικές και Εθνικές εκλογές. Διαφορετικά πολλοί αριθμοί θα ήταν ακόμα πιο αποκαρδιωτικοί. Θα γινόταν ό,τι περίπου συνέβη και με τους υποψήφιους στις Περιφερειακές Εκλογές του 2019, όπου από τους περίπου 70 υποψήφιους Περιφερειάρχες στις 13 Περιφέρειες της χώρας, υποψήφιες γυναίκες ήταν μόνο 7!
Είναι επομένως φανερό, ότι υπάρχουν ακόμα ανισότητες στην εκπροσώπηση των γυναικών, οι οποίες αποτελούν – μη το ξεχνάμε αυτό – το μισό και λίγο περισσότερο του πληθυσμού.
Ο χώρος της πολιτικής συνεχίζει να μην είναι και τόσο φιλόξενος για τις γυναίκες. Είναι σκληροτράχηλος, μοιάζει περισσότερο με μπέιζμπολ παρά με σκάκι, αλλά δεν είναι μόνο αυτός ο λόγος. Ένα νέο κορίτσι που κατεβαίνει υποψήφια είναι το «κοριτσάκι» που μάλλον είναι ακόμα «αδύναμο» και «άγουρο». Ένα νέο αγόρι, ένας νέος άνδρας υποψήφιος είναι όμως “ανανέωση”. Το πρώτο το ένιωσα όταν «κατέβηκα» για πρώτη φορά υποψήφια Βουλευτής στη Μεσσηνία. Είχαν περάσει δύο χρόνια από την απόφαση μου να κατέβω υποψήφια, ήταν προεκλογική περίοδος και ήμουν 28 χρόνων, 47 κιλά και με ένα back pack και αθλητικά παπούτσια και μαζί με την αδερφή μου, έκανα περιοδείες στα χωριά της ιδιαίτερης πατρίδας μου για να γνωρίσω τον κόσμο και να με γνωρίσουν. Έμπαινα λοιπόν μέσα στα καφενεία – όπου ήταν μόνο άντρες εννοείται – για να μιλήσω με τον κόσμο. Ε, ακόμη δεν μπορώ να ξεχάσω το σκηνικό όταν μπήκα σε ένα καφενείο στους Γαργαλιάνους, όπου πήγα να χαιρετήσω μια παρέα. Κάποιοι δεν σήκωσαν καν το βλέμμα τους όταν τους μίλησα και ένας είπε στους άλλους «τι να μας πει τώρα το κοριτσάκι»;
Από την άλλη, αν μια γυναίκα τα καταφέρει και προχωρήσει, και αναδειχθεί, υπάρχει συχνά η σκιά ότι κάποιος ισχυρός άνδρας είναι πίσω της. Νομίζω πως καταλαβαίνετε τί υπονοείται. Ειδικά, νομίζω, ότι στη χώρα μας υπάρχει ένας χονδροειδής διαχωρισμός για τις γυναίκες πολιτικούς, που τις κατηγοριοποιεί είτε στις «κόρες» πολιτικών, είτε στις «φιλενάδες» ισχυρών ανδρών…
Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχουν μια σειρά κοινωνικοί και άλλοι λόγοι που λειτουργούν ανασταλτικά. Σκεφτείτε μια γυναίκα Πολιτικό, που είναι παντρεμένη, που είναι μητέρα, πόσο μάλλον να έχει και τρία παιδιά. Δεν είναι καθόλου εύκολα τα πράγματα εάν ο άνθρωπός σου μάλιστα είναι πιο «παραδοσιακός», ή όταν αυτά τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις δεν κατανέμονται. Βλέπετε η μέρα έχει 24 ώρες. Ευτυχώς, εγώ είχα απίστευτη στήριξη, βοήθεια και κατανόηση από τον άντρα μου, τον Μάξιμο, που ήταν δίπλα μου 100 τοις 100, αλλά και από την οικογένεια μου, τους γονείς μου και την αδερφή μου, που με στήριξαν με όλες τους τις δυνάμεις σε αυτό το εγχείρημα. Αλλιώς δεν ξέρω πως θα τα κατάφερνα.
Δεν μπορώ πάλι να ξεχάσω ότι έκανα περιοδείες, πριν βγω Βουλευτής, ενώ ήμουν έγκυος στο πρώτο μου παιδί μέχρι και σχεδόν τον όγδοο μήνα. Πολλές φορές οδηγούσα μόνη μου Αθήνα – Καλαμάτα έγκυος, γιατί και ο Μάξιμος δούλευε σκληρά. Και όταν γέννησα, μετά από σαράντα μέρες, πήρα το μωρό μου και την μακαρίτισσα την μάνα μου και συνέχισα να κατεβαίνω στη Μεσσηνία, όπου έπρεπε να σταματάω την οδήγηση στα πάρκινγκ της εθνικής οδού για να θηλάσω ή έπρεπε κάθε τρεις ώρες να επιστρέφω από τις περιοδείες στη Μεσσηνία ξανά για να ταΐσω την μικρή. Σκεφτείτε ότι την ίδια στιγμή οι άντρες συνυποψήφιοι μου ήταν απολύτως ελεύθεροι να λειτουργούν χωρίς τέτοιες υποχρεώσεις και καθήκοντα…
Ή σχετικά με την παρουσία και τη δράση μιας γυναίκας στη Βουλή, όπως άλλωστε και όλες οι εργαζόμενες μητέρες, πρέπει να συνδυάσει τις κοινοβουλευτικές της υποχρεώσεις με όλους τους πολλαπλούς της ρόλους, δηλαδή την καθημερινή φροντίδα των παιδιών, του σπιτιού και της ευρύτερης οικογένειας και ταυτόχρονα να αποδεικνύει ότι τα καταφέρνει το ίδιο και καλύτερα από τους άντρες συναδέλφους της, σε έναν τόσο απαιτητικό και ανταγωνιστικό χώρο. Δεν ακούγεται και ιδιαίτερα δίκαιο…αλλά έτσι είναι η ζωή, όπως μου λένε και οι κόρες μου και μου δίνουν δύναμη και κουράγιο.
Ωστόσο, η ζωή προχωράει και τίποτα δεν παραμένει στάσιμο. Η ενασχόληση με τα κοινά, με τις δημόσιες υποθέσεις είναι μία μεγάλη πρόκληση και έχει ομορφιά να ασχολείσαι με την προώθηση λύσεων στον τόπο σου ή στα προβλήματα της χώρας. Η ίδια η πολιτική έχει ανάγκη την γυναίκα, το θηλυκό μυαλό που γεννάει, έχει ανάγκη τη φρεσκάδα, την φαντασία και το μεράκι των γυναικών, τη δυνατότητα σύνθεσης και συναίνεσης, που οι γυναίκες πετυχαίνουν καλύτερα. Και πράγματι, χωρίς την ενεργό συμμετοχή της γυναίκας -και αυτό νομίζω ότι γίνεται ολοένα και πιο κατανοητό-τίποτα δε θα ήταν το ίδιο. Γι΄ αυτό τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει την εξέλιξη, που είναι η ενισχυμένη και αναβαθμισμένη παρουσία της γυναίκας παντού.
Μόνο που δεν πρέπει οι ίδιες να επιτρέψουμε να αποκλειόμαστε και πολύ περισσότερο να αυτοαποκλειόμαστε. Να βγούμε μπροστά λοιπόν, δυνατά, χωρίς να φοβόμαστε, χωρίς πολλές δεύτερες σκέψεις και αναστολές και να δείξουμε στην πράξη ότι έχουμε πολλά να προσφέρουμε σε όλα τα επίπεδα. Έχουμε τη δύναμη, αρκεί να πιστέψουμε στον εαυτό μας και να παλέψουμε γι’ αυτό! Πολύ συχνά, όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλους τους χώρους, τα πράγματα στην πολιτική φαίνονται δύσκολα, είναι πράγματι πολύ δύσκολα, και υπάρχουν φορές που τα εμπόδια φαντάζουν ανυπέρβλητα. Όμως ακριβώς αυτές είναι οι στιγμές που περισσότερο από ποτέ στηρίζομαι στο γεγονός ότι είμαι γυναίκα, είμαι παράδειγμα για τα παιδιά μου, όπως ήταν και η δική μου μητέρα για εμένα, και αυτό είναι που μου δίνει δύναμη, έμπνευση και κίνητρο για να προχωράω μπροστά. Και όπως λέω και στις κόρες μου “είσαι κορίτσι, μπορείς να καταφέρεις τα πάντα”.