“Με προβλήματα νομιμότητας η κύρωση της Συμφωνίας του Κυκλαδικού Πολιτισμού”

Ομιλία στην Ολομέλεια ως Κοινοβουλευτική Εκπρόσωπος 08.09.2022

Κύριε Πρόεδρε,

Κυρίες και Κύριοι Συνάδελφοι,

Το σημερινό νομοσχέδιο, όπως εισάγεται, αφορά τη κύρωση της από 21/7/2022 Σύμβασης που συνήφθη μεταξύ των: Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ) και Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ με περιεχόμενο την επιστροφή στην Ελλάδα (θα δούμε στο τέλος κατά πόσο ισχύει αυτό) 161 αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού.

Για τα όσα μέχρι τώρα έχουν γίνει γνωστά, το μόνο βέβαιο είναι ότι οι αρχαιότητες αυτές βρίσκονται στα χέρια ενός δισεκατομμυριούχου Συλλέκτη κατοίκου Νέας Υόρκης. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι λάβαμε επίσημα, ως κράτος, γνώση για την ύπαρξη αυτής της σπουδαίας κληρονομιάς;; Βεβαίως και είναι. Πρέπει να είναι σκοπός και προτεραιότητά μας  η άμεση επιστροφή των αρχαιοτήτων αυτών στη χώρα μας;;; Βεβαίως και πρέπει. Πέραν αυτών των ρητορικών ερωτημάτων ,ερώτημα εώς σήμερα  παραμένει  ο τρόπος και η διαδικασία που έφτασαν (και η νομιμότητα αυτών) στα χέρια του Συλλέκτη.

Η σημερινή συζήτηση όμως, όπως προέκυψε και από την επιτροπή, πρέπει να δώσει απαντήσεις και διευκρινίσεις, όχι μόνο στο τελικό κείμενο, όπως έχει διαμορφωθεί, αλλά και στη διαδικασία που ακολούθησε το Υπουργείο τα περασμένα δύο χρόνια.

Εκφράστηκαν πολύ έντονες ενστάσεις για τη στάση του Υπουργείου, αρχής γενομένης, από τη στιγμή που το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης αρνείται τη δωρεά αυτή και λαμβάνει γνώση το Ελληνικό Δημόσιο για την ύπαρξη των αρχαιοτήτων αυτών. Μόλις η Ελληνική Κυβέρνηση πληροφορείται τα γεγονότα, το  Υπουργείο  Πολιτισμού, αντί να εφαρμόσει τις διατάξεις του νόμου 4858 του 2021 που η παρούσα Κύβέρνηση ψήφισε και ιδιαίτερα τα άρθρα 53-71  που είναι οι Ποινικές διατάξεις σχετικά την κλοπή μνημείων, την υπεξαίρεση, την αποδοχή και διάθεση μνημείων που αποτελούν προϊόντα εγκλήματος, την παράβαση υποχρέωσης δήλωσης μνημείου, την παράνομη μεταβίβαση μνημείου, την παράνομη εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών, τη διεθνή δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων, ξεκινά διαπραγματεύσεις, διάρκειας 2 ετών, που καταλήγουν στη σημερινή υπό κύρωση συμφωνία. Σύμφωνα με αυτήν, όλη η συλλογή θα επαναπατριστεί τμηματικά μετά από 50 έως 78 έτη. Ακόμα και στην ήδη συμφωνημένη περίοδο επαναπατρισμού των αρχαιοτήτων αυτών, υπάρχει αβεβαιότητα καθώς πιο αναλυτικά : 15 έρχονται και εκτίθενται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Ελλάδα (Οκτώβριος 2022-Νοέμβριος 2023), το Νοέμβριο του 2023 επιστρέφουν ΗΠΑ και εκτίθενται στο ΜΕΤ όλα μαζί για 10 χρόνια μέσω δανεισμού από την Ελλάδα, από το 2034 και έως το 2048 επιστρέφουν στην Ελλάδα ανά 5ετία 15 αντικείμενα και ΊΣΩΣ το 2049 θα επιστρέψουν όλα στην Ελλάδα εκτός αν αποφασιστεί από το Δημόσιο να παραταθεί ο δανεισμός για άλλα 25 έτη. Άρα επαναπατρίζονται οριστικά το 2049 ή το 2073.

Κυρία Υπουργέ,

Είναι εξόφθαλμο ότι επιχειρείται να εισαχθεί μια νέα διαδικασία που έχει προβλήματα νομιμότητας. Με την εγκαθίδρυση ενός νέου κανόνα δικαίου και μια νέα διαδικασία για τους παρανόμως κατέχοντες αρχαιότητες στο εξωτερικό, καταστρατηγείται ο Αρχαιολογικός Νόμος. Το Ελληνικό Δημόσιο δεν επιλέγει να διεκδικήσει δικαστικά τις αρχαιότητες, αλλά καταλήγει σε μια συμφωνία αναγνώρισης δικαιώματος κυριότητας και νομής στο Δημόσιο και δικαιώματος κατοχής στο μη κερδοσκοπικό νομικό πρόσωπο Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού (ενός νομικού προσώπου αγνώστου καταστατικού, δομής και σκοπού έως σήμερα), στο οποίο ο Στερν δωρίζει τη συλλογή του.

Πραγματικά η θέση του Υπουργείο ότι : «ιδρύεται διαδικασία και τρόπος που ενθαρρύνει και προτρέπει και άλλους συλλέκτες ελληνικών αρχαιοτήτων να προβούν σε αντίστοιχες κινήσεις, οι οποίες θα οδηγήσουν σε επαναπατρισμούς αρχαιοτήτων, χωρίς τα μειονεκτήματα της δικαστικής εμπλοκής», πραγματικά δεν πείθουν και στερούνται νομικής ακολουθίας.

Ουσιαστικά το Υπουργείο  Πολιτισμού και Αθλητισμού, απεμπολεί τα δικαιώματά του επί της κατοχής και της νομής 161 αρχαιοτήτων του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, που συνιστούν κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας μας επί της πολιτιστικής μας   κληρονομιάς. Η Συμφωνία θα μπορούσε να συναφθεί μόνο με βάση ειδική εσωτερική ρύθμιση η οποία να στηρίζεται στις βασικές αρχές που διέπουν τη διεθνή νομική τάξη για την πολιτιστική κληρονομιά και με την οποία να ορίζονται σαφώς οι προϋποθέσεις, το αντικείμενο και το πεδίο της συμβατικής δράσης της Διοίκησης. Αντιθέτως, το Υπουργείο Πολιτισμού προχώρησε στη σύναψη της συμφωνίας αυτής, με βάση τους όρους του Στερν, που διατυπώθηκαν στη Σύμβαση Εισφοράς της Συλλογής που συνήφθη μεταξύ Στερν και Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Η ουσιαστική ερμηνεία είναι ότι ένας  ιδιώτης, φοβούμενος την έρευνα της Αμερικανικής Δικαιοσύνης και πιθανόν την απώλεια της συλλογής του και βλέποντας ότι δεν μπορεί να την εκθέσει, κατορθώνει όχι μόνο να πείσει  το Ελληνικό Δημόσιο να την «ξεπλύνει», αλλά επιλέγει κιόλας τον τρόπο διαχείρισης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς για τα επόμενα 50 έτη .

Το Υπουργείο τονίζει ότι στη Σύμβαση που κυρώνεται εφαρμοστέο δίκαιο είναι το ελληνικό και αρμόδια τα δικαστήρια της Αθήνας. Στη Σύμβαση Εισφοράς όμως μεταξύ Στερν-Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού, εφαρμοστέο το δίκαιο της Νέας Υόρκης.

Κανένας όρος της Σύμβασης δεν μαρτυρά τη συμβατική ανωτερότητα του Ελληνικού Κράτους. Το Ελληνικό Δημόσιο, σε ένα τόσο σοβαρό θέμα που άπτεται της ιστορίας και του πολιτισμού μας, συμβάλλεται ως ένα απλό μέρος και μάλιστα αν δεν εκπληρώσει τους όρους του δισεκατομμυριούχου συλλέκτη, οι αρχαιότητες θα επιστραφούν. Δεν προβλέπεται  καμία δυνατότητα λύσης της Συμφωνίας εν όλω ή εν μέρει για λόγους δημόσιας ανάγκης. Το Ελληνικό Δημόσιο δεσμεύεται υπέρμετρα χωρίς δυνατότητα αποδέσμευσης ακόμα και για μελλοντικούς λόγους δημόσιας ανάγκης.

Ερωτήματα δημιουργούνται και για άλλες διεκδικήσεις, ίσως και για τα γλυπτά του Παρθενώνα. Θα ακολουθήσει το Υπουργείο αντίστοιχη πρακτική; Ανοίγει ένας νέος δρόμος για την αποδοχή  αρχαιοτήτων που έχουν κάποιοι στη κατοχή τους με αμφιλεγόμενο , ίσως και παράνομο, τρόπο. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, πρέπει σήμερα σ αυτήν εδώ να διευκρινιστούν σαφώς ερωτήματα και προβληματισμοί, που έχουν ήδη εκτεθεί, όπως :

 `Γιατί παρεμβάλλεται αλλοδαπό νομικό πρόσωπο στη διαχείριση των αρχαιοτήτων μας;

– Ποιες ενέργειες έκανε το Υπουργείο Πολιτισμού, όταν ανακαλύφθηκε ότι βρίσκονται στα χέρια ενός ιδιώτη 161 αρχαιότητες;

– Πώς εφάρμοσε το Υπουργείο, τα όσα προβλέπει ο νόμος για την προστασία αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής μας κληρονομιάς;

– Ποιες Υπηρεσίες του Υπουργείου ασχολήθηκαν με το θέμα και τι εισηγήθηκαν;

– Δεν μπορούσε να επαναπατριστεί η ελληνική κληρονομιά με διαφορετικό τρόπο;

– Γιατί δεν ενεργοποιήθηκαν οι νόμιμες διαδικασίες;

– Τι νομιμοποιητικά έγγραφα είχε ο ιδιώτης κ. Στερν για τη συλλογή του;

Επί προσθέτως, η έντονη αντίδραση των επαγγελματιών του κλάδου των αρχαιοτήτων, είναι ένα ζήτημα το οποίο δεν μπορούμε να παραβλέπουμε και σίγουρα θα πρέπει ούτε κι εσείς.

Σε αυτή την εποχή που ζούμε και στις δύσκολες ημέρες τις οποίες διανύουμε ως χώρα, σχετικά με τις καθημερινές απειλές και κινδύνους που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, διαχρονικά ως ΠΑΣΟΚ πάντα θέτουμε με την πολιτιστική κληρονομιά μας ως προτεραιότητα. Είναι η ταυτότητά μας. Θεωρούμε ότι αποτελεί κομμάτι όχι μόνο της ένδοξης ιστορίας μας  αλλά της ύπαρξης μας και της πορείας μας εφεξής. Υποχρέωσή μας είναι τόσο η  προστασία κάθε χιλιοστού που κληρονομήσαμε όσο και η παράδοση του στις επόμενες γενιές ατόφιο. Με αυτό το σκεπτικό θα κινηθούμε και στη σημερινή συζήτηση της Συμφωνίας, όπως εισάγεται.

Σας ευχαριστώ.